KSIĘGA RODZAJU- WIADOMOSCI WSTĘPNE. 01. W ogrodzie, w którym mieszkali Adam i Ewa, Bóg umieścił dwa drzewa: drzewo życia i drzewo poznania dobra i zła. Większość komentarzy skupia się na tym drugim drzewie, co wydaje się zrozumiale, bo to właśnie tam dokonał się pierwszy grzech, który przyniósł tak tragiczne konsekwencje dla Jej imię Ewa, „matka wszelkiego życia”. Imię nie zapowiada największego dramatu w metafizycznych dziejach człowieka: grzechu i kary, wygnania z raju i utraty nieśmiertelności. Jej imię Ewa, „matka wszelkiego życia”. Imię nie zapowiada największego dramatu w metafizycznych dziejach człowieka: grzechu i kary, wygnania z raju i utraty nieśmiertelności. Nie zapowiada poniżenia niezliczonych pokoleń kobiet obarczonych zbiorową odpowiedzialnością za czyn Ewy w ogrodzie Eden. Dlatego w nowszych czasach rosną szeregi obrońców pramatki, prakobiety. Dzięki nim biblijna opowieść nabiera zaskakujących znaczeń. A jest to opowieść o nas samych, kobietach i mężczyznach uwikłanych w tajemnicę wolności i przeznaczenia. Nieposłuszna Jak wyglądała? Biblia o tym milczy. Można więc puścić wodze fantazji. Jak supermodelka Leticia Casta? Piękna, ponętna. Ale co to znaczy? Różne są przecież wyobrażenia kobiecej urody, zależą od gustu epok i środowisk społecznych. A na dodatek inne u kobiet, a inne u mężczyzn. Przez wieki to głównie mężczyźni wykładali Biblię, oni też malowali biblijne kobiety według swych wyobrażeń i skrytych pragnień. U poety Miltona czytamy: „Na kibić smukłą jej spływał rozwity/Włos nie trefiony, jakoby zasłona,/Lecz niby wina pędy tak się wijąc/W płochych pierścieniach, co ukazywało,/Że jest uległa, prosząc o łagodność/W poddaniu swoim” („Raj utracony”, przeł. Maciej Słomczyński). Milton oczami swojej wyobraźni widział w prarodzicach „najpiękniejszą parę” zakochanych. Złotowłosa Ewa o „rozkwitłej piersi” była stworzona do „czułej słodyczy”, władczy, barczysty Adam o „hiacyntowych kędziorach” (Brad Pitt?) – do „dzielności i rozmyślań”, oboje – do służby Bogu. Ale Adam miał służyć tylko Bogu, Ewa – Bogu poprzez służbę Adamowi. Poeta idzie tu śladem wielowiekowej tradycji, doszukującej się w micie o stworzeniu Ewy z żebra Adama boskiej wytycznej, jak mają wyglądać relacje kobieta–mężczyzna i mąż–żona. Ileż na ten temat wylano atramentu, ileż wypalono kaganków, świeczek i żarówek przy wywodzeniu generalnej tezy o zaprogramowanej ponoć przez Boga niższości kobiety. Bo przecież Ewa była nieposłuszna Bogu, przez co ściągnęła karę na rodzaj ludzki. Św. Andrzej z Krety (VIII w.) żalił się: „Ach biedna duszo! Czemuś podobna pierwszej Ewie? Złe było twoje spojrzenie i okrutnie zranionaś została. Zbliżyłaś się do drzewa i zakosztowałaś zuchwale owocu grzesznego”. Zmysłowa kusicielka, obłudna, podstępna, ciekawska, spiskująca z diabłem przeciw Bogu – lista wad i win Ewy jest właściwie wyrokiem całkowitego potępienia. A skoro wszystkie kobiety pochodzą od Ewy, w świecie judeo-chrześcijańskim, wyrastającym z Biblii, nie mogły one liczyć na pobłażanie mężczyzn, zwłaszcza teologów i duchownych. Zwiedziona Toteż pobożni żydzi dziękowali codziennie w modlitwie, że Bóg nie stworzył ich kobietą; żydówki zaś miały dziękować, że Bóg stworzył je wedle swej woli. Po dziś dzień żydowskie kobiety mają oddzielne, odgrodzone barierą, miejsce modłów pod Ścianą Płaczu w Jerozolimie. U żydów ortodoksyjnych kobietom nie wolno modlić się publicznie na głos, bo dźwięk ich głosu mógłby dekoncentrować modlących się mężczyzn. W grudniu 1988 r. grupa 70 kobiet żydowskich z całego świata zebrała się pod Ścianą Płaczu na głośne modły w rytualnych strojach i z Torą w rękach. Oburzeni mężczyźni zebrani na modlitwę po swojej stronie Ściany obrzucili kobiety wyzwiskami, grozili pobiciem. Niektórzy rabini wyliczali przekleństwa, jakie spadły na kobietę wskutek grzechu pierworodnego: krwawienia miesięczne i przy utracie dziewictwa, brzemię ciąży, porodu, wychowania dzieci. Przeklętej nie można ufać. Na dobitkę ma skłonność do złodziejstwa (bo nie powstała z ręki Adama) i przepełnia ją zazdrość (bo nie powstała z serca Adama). W tradycji chrześcijańskiej z Ewą nie lepiej. Św. Paweł w Pierwszym Liście do Tymoteusza oznajmia: „Adam został pierwszy ukształtowany, potem – Ewa. I nie Adam został zwiedziony, lecz zwiedziona kobieta popadła w przestępstwo”. Z biblijnej opowieści twórca instytucjonalnego Kościoła wyciąga wnioski złowieszcze dla córek Ewy: „Niewiasta niech się uczy w milczeniu ze wszelkim poddaństwem. Bo niewieście nie pozwalam uczyć ani władzy mieć nad mężem, ale aby była w milczeniu”. Rajski argument za społecznym podporządkowaniem kobiety mężczyźnie. Tytani późniejszej myśli chrześcijańskiej też Ewy nie lubili. Św. Tertulian uważał kobietę za bramę piekieł, niszczycielkę człowieka stworzonego na obraz Boży, pośrednio za winowajczynię śmierci Chrystusa. Św. Augustyn podkreślał, że kobieta, nawet jako żona i matka, nie przestaje być kusicielką Ewą, a jedyny pożytek, jaki może z niej mieć świat, polega na rodzeniu dzieci (podobnego zdania był Marcin Luter, twórca religii protestanckiej). Choć przed przejściem na chrześcijaństwo Augustyn nie stronił bynajmniej od kobiet, później zmienił zdanie na temat seksu zgoła radykalnie. Do tego stopnia, że zastanawiał się (zresztą nie on jeden wśród autorów starochrześcijańskich), czy Adam i Ewa nie mogli spłodzić dzieci w jakiś inny sposób. Pisał: „Nie wiem, do jakiej pomocy mężczyźnie została stworzona kobieta, jeśli wykluczymy cel prokreacji. Dlaczego mimo to cel ten się wyklucza, nie rozumiem. Jeśli kobieta nie została dana mężczyźnie do pomocy w rodzeniu dzieci, w takim razie do czego? Może do tego, by razem uprawiali ziemię? W takim razie lepszą pomocą dla mężczyzny byłby mężczyzna. To samo tyczy się pociechy w samotności. O ileż przyjemniejsze jest życie i rozmowa, gdy mieszkają ze sobą dwaj przyjaciele niż mężczyzna i kobieta”. To rozumowanie bardzo spodobało się św. Tomaszowi z Akwinu. Ten Doktor Kościoła nazwał kobietę „pomocą ku płodzeniu”, pożyteczną także w prowadzeniu domu, a seks uznał za szkodliwy dla umysłu. Augustyn wprawdzie pogodził się z myślą, że Adam i Ewa obcowali z sobą w raju cieleśnie, ale wydumał sobie za to, że kobieta jest potrzebna mężczyźnie jedynie dla przedłużenia gatunku zgodnie z boskim nakazem: bądźcie płodni i rozmnażajcie się! Tak przez wieki wywodzono z rajskiego mitu społeczną niższość kobiety i wyższość dożywotniej monogamii. Podpierano się Biblią w szerzeniu pogardy, lęku lub nienawiści wobec kobiet. Tymczasem biblijna opowieść o prarodzicach wcale nie oznacza, że Stwórca postawił kobietę niżej mężczyzny pod względem moralnym i egzystencjalnym. Prof. Anna Świderkówna, autorka popularnych „Rozmów o Biblii” (jak to dobrze, że wspomnianych wyżej słów św. Pawła, nakazujących kobietom milczenie, Kościół nie bierze już od dawna dosłownie), ujmuje rzecz dobitnie: „Człowiek, hebrajskie ha’adam, to podobnie jak po polsku zarówno jeden określony człowiek, jak i cały rodzaj ludzki. Tak zwana tradycja kapłańska w hebrajskiej Torze mówi, że Bóg stworzył człowieka »mężczyzną i niewiastą«, dosłownie nawet »istotą męską i żeńską«. Tekst ten zakłada podstawową równość mężczyzny i kobiety (...) Wskazuje również, że człowiek jest stworzony jeden dla drugiego, stworzony do wspólnoty i dla wspólnoty”. Podobnie interpretuje biblijny opis stworzenia człowieka młody rabin Sasza Pecarić, współautor świeżego polskiego przekładu Księgi Rodzaju, przywołując wcześniejsze komentarze żydowskie. „Przeciwnie do męskiego, ciało kobiety nie zostało ukształtowane z prochu ziemi. Bóg przebudował część ciała mężczyzny w kobietę, pojedynczy człowiek stał się dwiema osobami, wskazuje to na niepodważalną równość kobiety i mężczyzny”. Nim Adam, tuż przed wygnaniem z raju, nadał swej żonie imię Chawa, nazywał ją isza. Imię Chawa wywodzą niektórzy z hebrajskiego czasownika haya, żyć, inni z aramejskiego hewja, wąż. Hebrajskie słowo isza, kobieta, jest niemal identyczne z isz, mężczyzna. Pierwszy polski tłumacz całej Biblii ks. Jakub Wujek próbował to oddać, tworząc od męża (w sensie człowieka) neologizm „mężyna”. Bóg przyprowadził narzeczoną Adamowi, zaplótł jej włosy, przystroił ją ozdobami. Do raju zeszli aniołowie i grali młodej parze, a słońce, księżyc i gwiazdy tańczyły. Sam Bóg ustawił baldachim ślubny, pełnił weselne funkcje kantora, błogosławiąc Adamowi i Chawie – opowiada tradycja żydowska (Midrasz). Wszystkie członki ciała prakobiety i pramężczyzny służyły tylko do wypełniania woli Bożej. Obcowanie cielesne było dla nich dwojga tak samo niewinne jak jedzenie i picie, nie czuli potrzeby zakrywania ciał, bo żyli w niewinności. Czemu tak pięknie rozpoczęta historia kończy się tak ponuro? Czemu Bóg pozwolił Ewie ulec wężowi-kusicielowi? Czemu tak surowo ukarał Ewę i Adama? Czemu dał człowiekowi wolność, która sprowadziła na niego katastrofę? Czemu nie zostawił człowieka w rajskim spokoju? A może to była gra nie fair, bo przecież Ewa musiała zjeść jabłko, żeby zaciągnąć „szczęśliwą winę”, którą zmaże Mesjasz? Bez grzechu Ewy nie byłoby odkupienia, bo nie byłoby czego odkupiać. To tak jak ze zdradą Judasza. Musiał zdradzić, żeby mogło dokonać się zbawcze dzieło Chrystusa. Co by było, gdyby Judasz odmówił, gdyby prawidłowo użył swojej wolności wyboru? Co by było, gdyby Ewa nie poszła za sugestią węża? A jeszcze inaczej: Czemu nie chwalić Ewy za odwagę, za gest prometejski? Prometeusz wykradł bogom ogień dla ludzi, poniósł okrutną karę, ale ludzie składają mu hołd. Co w tym złego, że Ewa chciała wykraść zazdrośnie strzeżone Boskie Tajemnice? Czyż to samo dążenie nie jest motorem wszelkiego ludzkiego postępu? Może to nie przypadek, że komputery, które podbiły świat, nazywają się Apple, jabłko? W Edenie były dwa skarby do wzięcia: mądrość i nieśmiertelność, jakże po nie sięgnąć? Donos Adama A zresztą komu Bóg zakazał jeść z Drzewa Poznania? Przecież nie Ewie, tylko Adamowi (Ewy jeszcze nie stworzył). Wytykamy Ewie nieposłuszeństwo, a przymykamy oczy na podłostkę Adama, który jak szkolny skarżypyta całą winę zwala na kobietę. Ładnie to tak? Dla genialnego religioznawcy Mircei Eliadego sprawa jest jeszcze bardziej zagadkowa. W „Traktacie o historii religii” Eliade pisze: „Tekst biblijny jest jasny – człowiek mógł osiągnąć życie boskie jedynie kosztując owoców z drzewa nieśmiertelności. Dlaczego więc wąż kusił Adama, zachęcając go do kosztowania z drzewa poznania, dzięki któremu mógł uzyskać tylko mądrość? O ile wąż miał być obrazem złego ducha [szatana] i jako taki przeciwstawiał się nieśmiertelności człowieka, powinien »zabronić« człowiekowi zbliżać się do drzewa żywota. Wąż stanowi przeszkodę dla człowieka w jego poszukiwaniu źródła nieśmiertelności, drzewa żywota. Ale kuszenie węża ma jeszcze inne wytłumaczenie: wąż chciał uzyskać nieśmiertelność dla siebie, musiał więc odnaleźć drzewo żywota ukryte wśród innych licznych drzew raju, aby móc skosztować z jego owoców. Dlatego skłania Adama, aby ten starał się poznać dobro i zło. Adam zaś dzięki temu poznaniu miałby wyjawić wężowi miejsce, gdzie znajduje się drzewo żywota”. Nad rajskimi sprawami głowił się niejeden teolog i pisarz, ale nie ma na nie odpowiedzi, która zadowoli jednocześnie wierzących, dociekliwych i wątpiących. Dla współczesnych pokoleń dzieci Adama i Ewy nie ma w pełni przekonującej odpowiedzi na pytanie o zło i wolność. Po Eliadem nie przekona więc nas na przykład takie żydowskie wyjaśnienie zagadki: gdy wąż zobaczył, jak Adam i Chawa kochają się nadzy, zapragnął kobiety. Umyślił sobie, że sprowokuje Adama do zjedzenia jabłka (a ściślej – zapewne brzoskwini), a gdy Adam zostanie ukarany i umrze, wąż weźmie sobie Chawę za żonę. Dziś od wyjaśnień teologicznych wolimy religioznawcze lub antropologiczne. Nie wymagają wiary w prawdziwość biblijnego Objawienia. Religioznawcy proponują za to pasjonującą wyprawę w mroczną historię ludzkiej wyobraźni. Boska Bo kim jest Ewa? Ależ oczywiście, to Wielka Bogini religii pierwotnych! – spieszy z wyjaśnieniem amerykański religioznawca Joseph Campbell w opasłym dziele „The Masks of God” (Maski Boga). Mityczny ogród, nad którym zawsze świeci słońce, gdzie rośnie kosmiczne drzewo życia, gdzie zawsze szemrzą czyste życiodajne strumienie, gdzie bóstwo (bóstwa) odkrywa przed człowiekiem sekret nieśmiertelności – archaiczne religie Bliskiego Wschodu pełne są takich opowieści. Wąż!? Proszę bardzo – to symbol odnawiającej się młodości, witalności, życia (jak księżyc), atrybut Wielkiej Bogini, Matki Ziemi. Tylko że to wierzenia sprzed patriarchalnego systemu biblijnego, kiedy bóstwo mogło przyjmować zarówno kształt kobiecy, jak męski, bo każdy wiedział, że tak naprawdę to są tylko maski prakosmicznej Zasady Wszechświata, wykraczającej poza wszelkie imiona i formy, w jakie chciał pochwycić je człowiek. Nie grożono więc żadną karą śmiałkom-śmiertelnikom wyruszającym na poszukiwanie tajemnic bytu, choć wystawiani byli oni na ciężkie próby – jak Gilgamesz z babilońskiego eposu. Ale ten świat Wielkiej Bogini przegrał batalię o dusze i wyobraźnię z rygorystycznym światem religii Boga Jedynego – żydowskiej, chrześcijańskiej, islamskiej. No, nie do końca. Ocalał u Greków i Rzymian, w kulcie bogini Demeter, w misteriach orfickich. W świecie biblijnym boginiom zgotowano zagładę. Jahwe przeklął kobietę, Ewę, ucieleśnienie mądrości starej Matki Ziemi i jej męża-węża. Miała odtąd rodzić w bólu i podlegać mężowi, co oznaczało triumf patriarchalnego, męskiego monoteizmu nad konkurującymi z nim kultami. Ślady odtrąconego systemu widać nawet w biblijnej opowieści o stworzeniu człowieka. Adam powstaje z prochu, z pyłu ziemi, Matki Ziemi. Mimo wszystko rabini nie posuwali się zwykle w oczernianiu Ewy tak daleko jak niektórzy chrześcijanie. Naczelny rabin Imperium Brytyjskiego Hertz (zm. 1946 r.) utrzymywał, że człowiek był śmiertelny od początku, więc Ewa nie mogła pozbawić go nieśmiertelności, nie było żadnego upadku w rozumieniu chrześcijan, a antidotum na wężową truciznę zawiera Dekalog. Grzech prarodziców mógł być grzechem nieposłuszeństwa, ale nie zdołał naruszyć Bożej konstrukcji świata. Współczesne chrześcijaństwo też otwiera się na reinterpretacje rajskiej opowieści. Czemu nie przyznać, że Wielka Bogini, Matka Ziemia, to wciąż potężny symbol religijny? Rozpoznajemy w nim nawet dzisiaj najwcześniejsze doświadczenia dzieciństwa – schronienie w macierzyńskim łonie. Człowiek czuje się w nim jak w domu i tak chciałby czuć się w świecie, na który przychodzi w chwili urodzin. Religie Wielkiej Bogini uczyły szacunku dla wszelkich form życia, dla świętości świata widzialnego jako jej ciała. Dlatego Wielka Bogini, a więc i biblijna Ewa, może być patronką współczesnych ruchów ekologicznych. Podskórna walka o religijną rehabilitację Ewy – Wielkiej Bogini, Matki Ziemi, zasady kobiecej – trwa od wieków. Campbell na przykład nie zgadza się z tymi, którzy uważają, że duch Bogini jest na wygnaniu od pięciu tysięcy lat, kiedy to formował się zrąb semickiego monoteizmu. Nie tylko dlatego, że Bogini była potęgą jeszcze w czasach greckich. Także dlatego, że czciło ją także – jako Dziewicę Marię – chrześcijaństwo. „W żadnej tradycji Bogini nie czczono równie pięknie i okazale jak w dwunasto- i trzynastowiecznych katedrach francuskich, z których każda jest pod wezwaniem Matki Boskiej”. Ewa–Maryja Kościół wypracował koncepcję „drugiej Ewy”. Idąc tropem rajskiego mitu o stworzeniu, starożytny pisarz chrześcijański św. Ambroży nazwał Chrystusa „drugim Adamem”, a Kościół – „żebrem Chrystusowym” i „Ewą, matką żyjących”, „pomocnicą Chrystusa”. Św. Ireneusz (II w.) budował efektowną paralelę Ewa–Maryja. Matka Chrystusa jest posłuszna, gdy mówi aniołowi oznajmiającemu jej wolę Bożą: Oto ja, służebnica pańska, niech mi się stanie według słowa twojego. Jak Ewa przez swe nieposłuszeństwo stała się przyczyną śmierci dla całego rodzaju ludzkiego, tak Maryja przez swe posłuszeństwo stała się przyczyną zbawienia ludzkości. Tak więc co Ewa swą niewiarą zasupłała, Maryja przez swą wiarę rozsupłała. „Jak przez dziewicę został rodzaj ludzki skazany na śmierć, tak samo miał być wyzwolony przez dziewicę. Nieposłuszeństwo dziewicy zostało zrównoważone przez posłuszeństwo dziewicy. Grzech pierwszego człowieka został naprawiony przez ukaranie pierworodnego, a chytrość węża została zwyciężona przez prostotę gołębicy”. W jeszcze prostszą formułę ubiera tę paralelę, a właściwie radykalną opozycję, VII-wieczny Fortunatus w swej inwokacji do Matki Bożej: „Co Ewa nieszczęsna zabrała,Ty wracasz, rodząc nam Słowo,Gmach niebios, oczom skryty ciałaOtwierasz nędznym na nowo!” W tych teologicznych analogiach Ewa nadal jest „szwarccharakterem”, ale ważniejsze jest to, że jej imię przechodzi w nowy, pozytywny kontekst, a jeszcze ważniejsze, że błogosławioną antytezą Ewy staje się też kobieta – Matka Chrystusa. Oficjalna rehablitacja Ewy na gruncie wiary chrześcijańskiej nie jest możliwa, ale kult maryjny umożliwa rehabilitację kobiety. W naszych czasach tak przybrał on na sile, że pojawili się katolicy – w tym księża – którzy ślą do Watykanu petycje o ogłoszenie przez Kościół Maryi „Współodkupicielką”, obok, naturalnie, Chrystusa. Ogłoszenie takiego dogmatu oznaczałoby zrównanie Maryi z Bogiem Chrystusem: kobieta dołączyłaby de facto do męskiej Trójcy Świętej. Niekatoliccy religioznawcy w rodzaju Campbella zatarliby ręce: oto dowód, że triumf biblijnego paternalizmu nad pobożnością ludową, przechowującą wspomnienie o religiach pogańskich, nie jest całkowity – Wielka Bogini powraca na należne jej miejsce. Jest bowiem tak – tłumaczy holenderski fenomenolog religii Gerardus van der Leeuw – że nie sposób wytępić całkowicie najgłębszych pokładów ludzkiej psychiki. Dla każdego człowieka jego matka jest przez jakiś czas jego boginią, a ojciec – bogiem. W historii religii religie Ojca przenikają się lub walczą z religiami Matki. Ojciec mieszka w niebie, płodzi, działa w świecie. Matka mieszka w ziemi, rodzi, poczyna wszystkie zdarzenia i przyjmuje je w siebie, gdy dobiegają kresu. „Religie, w których silny akcent pada na element woli, odwracają się od Matki, a kierują ku Ojcu”. Ale poczucie braku tego, co symbolizuje Wielka Bogini, Matka Ziemia, Ewa, pozostaje i domaga się jakiejś formy uznania. Ojciec jest od kodeksu moralności, Matka od współczucia z tymi, którzy go łamią ze słabości lub nonkonformizmu. Ojciec to Prawo, Matka – Miłość. Nosimy ich oboje w sobie. Co zaszło w raju? Biblia w Księdze Rodzaju opowiada, że Bóg stworzył człowieka, Adama, z prochu ziemi i umieścił go w ogrodzie Eden, czyli raju. Adam doglądał ogrodu, w którym rosły drzewo życia i drzewo poznania dobra i zła. Bóg zakazał Adamowi jeść owoce z tego drzewa, a jeśli zje, to umrze. Ponieważ uznał, że Adamowi źle jest być samemu, stworzył dlań z jego żebra kobietę. Oboje byli nadzy, ale nie odczuwali wstydu. Rajski wąż namówił kobietę, by zjadła jabłko z drzewa poznania dobra i zła. Zapewnił, że na pewno nie grozi to śmiercią, za to będą z Adamem umieli odróżnić zło od dobra. Kobieta zerwała owoc, skosztowała, dała skosztować Adamowi. Zawstydzili się swej nagości, więc przepasali się gałązkami figi. Ukryli się na odgłos kroków Boga, który poznał po ich zachowaniu, że złamali Jego zakaz. Bóg przeklął węża, kobietę i Adama. Wąż miał odtąd pełzać i żyć w nieprzyjaźni z kobietą, kobieta miała rodzić w bólu i żyć pod panowaniem mężczyzny, mężczyzna miał w trudzie zdobywać pokarm i pracować w pocie czoła, a po śmierci obrócić się w proch, z którego powstał. Adam nadał kobiecie imię Ewa. Bóg dał im ubrania ze skór i wygnał z raju. Adam i Ewa mieli najpierw trzech synów: Kaina, Abla i Seta, a potem synów i córki, których imion Biblia nie podaje. Podaje za to, że Adam umarł w wieku lat 930. O śmierci Ewy nie wspomina. Wybór Ewy Każdy to wie. Ewa zerwała jabłko z drzewa. Z drzewa Wiadomości Złego i Dobrego. Od tego momentu istnieje człowiek, czyli istota obdarzona wolną wolą i zdolnością odróżniania dobra od zła. Gdybyśmy musieli polegać na Adamie, dotąd cieszylibyśmy się rajem, ale nie bylibyśmy ludźmi, a więc na pewno nie znalibyśmy powodów naszej radości. Raj bez swego ziemskiego przeciwieństwa nie istnieje. Czy jednak rzeczywiście ten „moment zero” ludzkości pojawił się w chwili zerwania jabłka, czy nieco wcześniej? Wówczas gdy Ewa podjęła decyzję. Okazała się zdolna do takiej decyzji. Wiem, podpowiadał jej wąż, szatan, ale przecież mogła go nie słuchać. Może i Adam potrafił decydować – wybrał jednak posłuszeństwo. Czyżby wolna wola była z nami od zawsze? Kto wie. Jednak jej sprawcza moc objawiła się dopiero przy podjęciu złego wyboru. A jeżeli to bez zła nie stalibyśmy się nigdy ludźmi? To straszny dylemat: co lepsze – złe istnienie czy rajski niebyt? Trudno czuć sympatię do Stwórcy, który stawia swoim kreaturom takie pytania. W każdym razie Ewa (skądinąd czarna) podjęła decyzję. Wybrała złe istnienie. Była pierwszym człowiekiem. I ten kłopotliwy dar człowieczeństwa przekazała wszystkim kobietom. Następcy potulnego Adama w nagrodę zostali jedną nogą w raju, czyli w stanie natury. Kinga Dunin Rajskie natchnienia Biblijny mit o stworzeniu człowieka i grzechu prarodziców był inspiracją dla wielu artystów. Oto niektóre dzieła kultury europejskiej nawiązujące do opowieści o Adamie i Ewie. Literatura: starożytny apokryf „Vita Adae et Evae”, „Genesis starosaksońska” (IX w.), „Genesis wiedeńska” (XI w.), „Klage Adams” (XIII/XIV w.), średniowieczne misteria rajskie, protestanckie dramaty niemieckie (XVI w.), „La creacion del mundo y primera culpa del hombre” Lope de Vegi (XVII w.), „Raj utracony” Johna Miltona (XVII w.), „Mesjada” Friedricha Gotlieba Klopstocka (XVIII w.), „Tragedia człowieka” Imre Madacha (XIX w.), „De creatione et sententia vera mundi” Augusta Strindberga (XIX w.), „The Marble Faun” Nathaniela Hawthorne’a (XIX w.). W XX w.: „Eve” Charlesa Peguy’ego, „Back to Methusalem” George’a Bernarda Shawa, „Adam und Eva” P. Hacksa, „The Skin of Our Teeth” Thorntona Wildera, „The Garden of Eden” Ernesta Hemingwaya. Muzyka: dialog oratoryjny „Adam i Ewa w raju” B. Tommasiego (XVII w.), „Paradise Lost” C. Smitha (XVIII w.), oratorium „Raj utracony” A. Rubinsteina (XIX w.). Do poematu Miltona nawiązuje dzieło Krzysztofa Pendereckiego „Raj utracony” (1976–78). Sztuki plastyczne: ulubiony motyw anonimowej sztuki wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej (rzadka okazja przedstawiania ludzkiej nagości), „Wypędzenie z raju” Masaccia, „Mała Pasja” Dürera, malowidła w Kaplicy Sykstyńskiej Michała Anioła, w XX w. „Adam i Ewa” Edwarda Muncha, rzeźby Xawerego Dunikowskiego i B. Biegasa. Kim była Lilit? Co stało się z rajską parą po wygnaniu? Ludzką ciekawość próbowały zaspokoić chrześcijańskie apokryfy i żydowskie legendy. Adam płakał, błagał aniołów, by pozwolili mu przynajmniej zabrać wonne przyprawy korzenne na przebłagalne ofiary: szafran, nard, cynamon. Bóg się zgodził. Prarodzice wyszli z raju obładowani ziołami. Nie nacieszyli się Edenem długo, a Adam nie nacieszył się nie tylko Ewą, ale i swą pierwszą żoną. Tak, tak, wszak pierwszy biblijny opis stworzenia mówi, że Bóg szóstego dnia stworzył „mężczyznę i niewiastę” (Księga Rodzaju 1, 27). Dopiero w drugim opisie mowa jest o Iszy-Chawie-Ewie. Bezimienną kobietę z pierwszego opisu tradycja żydowska nazwała Lilit i uczyniła z niej, mówiąc dzisiejszym językiem, „demona seksu”, władczynię złych duchów kobiecych, morderczynię dzieci. W „Legendach żydowskich” Louisa Ginzberga czytamy, że Lilit domagała się równych praw z mężem, bo przecież powstali z tego samego pyłu ziemi. Miała skrzydła: odfrunęła od Adama. Adam poskarżył się Bogu, że żona go opuściła. Bóg wysłał po Lilit trzech aniołów, którzy dopadli ją w Morzu Czerwonym i usiłowali zmusić do powrotu pod groźbą, że inaczej straci wszystkie dzieci. Wolała jednak tę karę niż życie z Adamem. Słowem, potwór. Niektórzy współcześni badacze, a zwłaszcza badaczki, Biblii i tradycji żydowskiej, interpretujące ją w duchu feministycznym, protestują. Według nich Lilit to „pierwsza kobieta, równa mężczyźnie, wolna ciałem i duchem”. Natomiast Chawa Adama nie porzuciła. Sklecili sobie chatkę, w której żyli przez długie lata, ale niezbyt szczęśliwi, bo obarczeni rajskim grzechem. Rodziły im się dzieci. Gdy Adam dożył dziewięćset trzydziestego roku życia, zachorował. Zwołał całą rodzinę, by ją pobłogosławić na pożegnanie. Potomkowie Adama myśleli, że usycha z tęsknoty za rajskimi owocami. Syn Adama Set powiedział, że gotów jest pójść do raju i prosić aniołów o owoce dla ojca. A Chawa chciała mu ulżyć w cierpieniach, przyjmując w siebie połowę choroby męża. Adam kazał Chawie iść z Setem do wrót raju i błagać Boga o zmiłowanie i o olej z drzewa życia, który uśmierzyłby ból Adama. Pod wrotami raju Chawa i Set płakali gorzko i błagali Boga godzinami o lekarstwo dla Adama. Wreszcie pojawił się archanioł Michał i powiedział im, że prośba nie będzie wysłuchana. Adam wkrótce umrze, bo tak pisane jest jemu i jego potomstwu. Ostatniego dnia życia Adama Chawa spytała męża: Jakże mi żyć bez ciebie? Powiedz! Adam odrzekł, że Chawa wkrótce pójdzie za nim i spoczną w grobie obok siebie. Gdy Adam umarł, aniołowie zanieśli ciała jego i jego syna Abla do raju i pochowali je tam, skąd Bóg wziął proch ziemi do stworzenia Adama. Chawa, nim umarła, cały czas płakała. Gdy poczuła, że zbliża się śmierć, prosiła Boga, by mogła spocząć obok Adama, a potem umarła. Aniołowie zanieśli jej ciało do grobu Adama i Abla. Po śmierci Ewy – dodaje inna, chrześcijańska wersja tej opowieści, „Żywot Adama i Ewy” – Set zrobił dwie tablice kamienne i dwie gliniane i spisał na nich dzieje ojca i matki, które od nich usłyszał i które widział na własne oczy. Moim zdaniem Bóg umieścił w raju drzewo wiadomości dobrego i złoego chciał pokazac człowiekowi, że mino tego, że na świecie jest dobro, to pasuje także zło, i trzeba się go wystrzegac. Chciał sprawdzic, czy człowiek z raju jest mu wierny i słucha się go. "Super Express": - Czy czołowi politycy PiS mają problem z zaakceptowaniem faktu, że to Jarosław Kaczyński gra pierwsze skrzypce? Rafał Ziemkiewicz: - Każdy, kto miał jakikolwiek kłopot z zaakceptowaniem przywództwa Jarosława Kaczyńskiego, już dawno wyleciał z PiS. Niektórzy nawet później wrócili do tej partii, co jest najlepszym dowodem na to, że pogodzili się z rzeczywistością. W Polsce generalnie panuje model partii politycznej jako prywatnego folwarku prezesa, choć prezes może się czasami zmienić. Nie sądzę, żeby politycy największych polskich partii mieli problem z zaakceptowaniem tego wodzowskiego modelu zarządzania. - Tymczasem Andrzej Duda próbuje forsować swoje tezy, sprzeczne z tezami wodza. Mówię oczywiście o różnicach w przemówieniach prezydenta i Jarosława Kaczyńskiego w czasie obchodów rocznicy katastrofy smoleńskiej. - Węszenie za wszelką cenę konfliktu jest przejawem bezsilności antypisowskich mediów, które dają wyraz swojemu chciejstwu. Bardzo by chciały, by doszło do frakcyjnych walk czy rozłamów w PiS, bo mogłyby coś na tym ugrać. Być może starają się też sprowokować coś takiego. Gdy po raz kolejny czytam teksty głoszące, że Andrzej Duda jest marionetką, to dostrzegam takie judzenie: może Duda przeczyta i pomyśli, że musi zrobić na złość prezesowi? Podobnie jak pisanie o tym, że Jarosław Kaczyński ma gardzić premier Szydło. Zresztą to judzenie dotyczy nawet żony prezydenta, którą pewne środowiska starają się podburzać przeciwko własnemu mężowi! Dlatego brałbym na to poprawkę. - Jednak w wystąpieniach słychać było rozdźwięk. - To bardzo rozsądne. Widzę w tym przejaw świadomości, że zupełnie inna jest rola prezydenta od roli partyjnego przywódcy. Jarosław Kaczyński musi dopieszczać swój żelazny elektorat - partia musi dbać o ludzi, którzy na nią głosują. Zupełnie inna jest logika prezydenta, który musi mieć jak najmniej elektoratu negatywnego. Zresztą takie jest społeczne oczekiwanie - prezydent ma się odwoływać szerzej, do wszystkich. Wszyscy poprzednicy Andrzeja Dudy to robili - mniej lub bardziej szczerze. Dlatego rozbieżności w wystąpieniach mogą być nie tyle przejawem konfliktu, ile przyjęciem odwiecznej gry w dobrego i złego gliniarza. - Czyli gdy my tu rozmawiamy, Jarosław Kaczyński siedzi na Żoliborzu i obserwuje realizację swojego kolejnego planu? - Polityka na tym polega - trzeba mieć bat i marchewkę. Jarosław Kaczyński jest człowiekiem, którego wszyscy uwielbiają się bać i wszyscy uwielbiają go nienawidzić. Jest więc skazany na rolę tego, który straszy. Dlatego jako kontrapunkt powinno się kreować przywódców pisowskich, którzy tworzą pozór, że są w pewnej opozycji do prezesa, że nie są zwolennikami twardej linii, że patrzą na platformersów nie jak na wrogów, których trzeba wyeliminować, tylko jak na ludzi błądzących, których trzeba pozyskać. Takie pozycjonowanie poszczególnych osób otwiera drogę do gry politycznej. Oczywiście zakładając, że chce się prowadzić grę, a nie tylko prymitywną nawalankę. Wtedy trzeba przeciągać ludzi na swoją stronę, kombinować. Jak na razie tego brakowało w polskiej polityce i być może wizerunkowa ofensywa prezydenta jest otwarciem drogi do takiego uprawiania polityki. - Tymczasem na pewno widział pan film rejestrujący powitanie Dudy z Kaczyńskim. I widać na nim lekceważenie, a prezes PiS raczej nie jest dobrym aktorem. - Mam wrażenie, że ten filmik jest wyrwany z kontekstu, widzieliśmy filmy z innych momentów tej uroczystości, które nie wskazywały na nic takiego. Nie przykładałbym większej wagi do takich kawałeczków zdjęć. Tym bardziej mnie śmieszy, że ten filmik jest nagłaśniany przez te same środowiska, które zajadle twierdziły, że zdjęcie Donalda Tuska przybijającego w Smoleńsku żółwika z Władimirem Putinem, z szerokimi uśmiechami na twarzach obu panów, nic nie znaczy, jest wyrwane z kontekstu. Ale to normalne, że w naszym życiu politycznym działa mechanizm Kalego. Czytaj też: Dominik Kolorz: Żałuję, że Morawiecki odszedł od Kukiza
Moim zdaniem Bóg umieścił w raju drzewo wiadomości dobrego i złego, aby sprawdzić, czy ludzie będą mu posłuszni. Niezrywanie owoców z zakanego drzewa było dla nich próbą wiary, której nie przeszli. Pan dał ludziom wolną wolę, a oni wybrali życie w grzechu, nie do końca zdając sobie sprwę z tego, co robią.
NOWE Jaka biżuteria dla niej? Stylowe zestawienie najlepszych pomysłów Poszukujesz biżuterii damskiej na prezent? A może chcesz powiększyć swoją kolekcję ozdób? Biżuteria dla niej cechuje się pięknymi wzorami i motywami, które... 27 lipca 2022, 9:49 NOWE Myjka ciśnieniowa jako praktyczne narzędzie do czyszczenia różnych powierzchni. Jakie myjki wysokociśnieniowe są dostępne na rynku? Myjka ciśnieniowa jest bardzo przydatna, kiedy chcemy wyczyścić zabrudzony taras, balkon, elewację, płot czy samochód. To urządzenie jest bardzo popularne w... 27 lipca 2022, 9:48 NOWE Najlepsze planszówki rodzinne i imprezowe. Jaką wybrać grę planszową - strategiczną, ekonomiczną, towarzyską? Gry planszowe cieszą się rosnącą popularnością już od wielu lat. I nic w tym dziwnego! Gra planszowa może uczyć, poprawiać koncentrację, logiczne myślenie i... 27 lipca 2022, 9:48 NOWE Zestaw do hybryd. Lepiej kupić startowy zestaw do hybryd czy samemu skomponować zestaw? Co jest potrzebne do wykonania manicure hybrydowego? Dzięki zestawowi do hybryd w łatwy sposób zrobisz manicure hybrydowy sama w domu. Do tej pory chodziłaś na niego do kosmetyczki, ale chciała byś spróbować... 27 lipca 2022, 9:48 NOWE Książka dla niej. Pomysły na prezent dla kobiety i dziewczyny na urodziny i inne święta Książka na prezent dla niej to doskonały pomysł. Literatura piękna, kryminały, thrillery, sensacja czy książka kulinarna - każda kobieta ucieszy się z innego... 27 lipca 2022, 9:45 Kraków. Cmentarz Podgórski czasowo zamknięty. Wielkie sprzątanie Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie zdecydował o czasowym zamknięciu cmentarza Podgórskiego przy ul. Wapiennej 13. Nekropolii nie będzie można odwiedzić 27... 27 lipca 2022, 7:47 W rajskim ogrodzie. Na samym środku raju zasadził drzewo wiadomości dobrego i złego. W tym jednym drzewie krążyły soki dobra i zła. Raj przecinała wielka rzeka rozdzielająca się na cztery tak samo potężne odnogi. Wody tych rzek toczyły płytki złota i drogie kamienie. Ukazał Bóg człowiekowi piękno raju i rzekł:
LIST DO PANA BOGA. Drogi Boże. Jestem uczennicą 4 klasy Szkoły Podstawowej i mam na imię Amelka. Dzisiaj ksiądz polecił nam na religii napisać list do Ciebie Boże. Najlepiej przedstawić w nim jakiś swój wyjątkowy problem. W zasadzie nie mam żadnych problemów, może prócz tych, które dotyczą kontaktów z moją najbliższą

"I wywiódł Bóg Jahwe z ziemi wszelkie drzewo piękne ku widzeniu i ku jedzeniu smaczne: także Drzewo Żywota wpośrodku Raju i Drzewo Wiadomości Złego i Dobrego" (Gen. II). „Wziął tedy Bóg Jahwe człowieka i posadził go w Raju, aby sprawował i strzegł go. I rozkazał mu, mówiąc: z każdego drzewa rajskiego jedz, ale z DRZEWA

1. Z jakiego materiału np. drewno, metal i tp.) wykonane są: piła, śrubokręt, maszyna do szycia pilniczek do paznokci, wiertarka.2. wypisz po 3 zalety i wady drewna.3.Napisz, jakie znasz sposoby połączenia następujących materiałów.a) drewna i tkaninyb)elementów metalowychc)elementów drewnianychMoże macie jakieś nie zużyte kody pepsi;) Jeśli tak proszę wysyłajcie mi na
W biblijnym raju oprócz „drzewa wiadomości dobrego i złego”, którego zgubnym owocem uraczyli się skuszeni przez węża pierwsi rodzice, rosło drugie – „drzewo życia”, którego owoców wygnańcy nie zdążyli już poznać. W mitycznych wyobrażeniach drzewo jest nie tylko metafizyczną siedzibą ludzkich dusz, ich karmicielem.
Pan Bóg zasadził ogród w Edenie na wschodzie, i tam umieścił człowieka, którego stworzył. a Pan Bóg sprawił, że z ziemi wyrosło każde drzewo, które jest przyjemne dla wzroku i dobre do jedzenia. Drzewo żywota było też w pośrodku ogrodu, drzewo poznania dobra i zła. – i Mojżeszowa 2:8,9 .
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/484
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/973
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/974
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/694
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/276
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/76
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/604
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/2
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/839
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/817
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/338
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/867
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/591
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/477
  • 0tjpsbem7k.pages.dev/470

    • dlaczego bóg umieścił w raju drzewo wiadomości dobrego i złego